کاربرد سیستم جغرافیایی در ترافیک و حمل‌ونقل شهری

اگر رشد صنعتی، مسایل و مشکلاتی را ایجاد کرده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مسایل زیست‌محیطی است، اما ابزارهای لازم برای کنترل و مدیریت را نیز فراهم ساخته است. در این رهگذر، گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، پدیده نوینی را به عنوان ترافیک مطرح کرده است. مقوله ترافیک مشکلات متعددی را در پی دارد. مسایل مختلفی هم‌چون تراکم و حوادث ترافیکی و اثرات زیست‌محیطی ناشی از حمل‌ونقل در شهرها، به عنوان معضل بزرگ شهرهای جهان و به خصوص کلان‌شهرهای کشور مطرح شده است. انقلاب ارتباطات و اطلاعات در جهان، تغییرات بسیار گسترده‌ای را در تمامی زمینه‌ها ایجاد کرده و ابزارهای قدرت‌مندی برای اداره‌ی بهتر امور در اختیار بشر قرار داده است. بهره‌گیری از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، گزینه‌های قدرت‌مندی برای حل این معضلات پیش روی مدیران قرار داده است. این راه‌حل‌ها اکنون، به عنوان جزیی اصلی و بنیادی از عملیات سامانه‌های حمل‌ونقل، در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

حمل‌ونقل به عنوان نیروی محرک توسعه‌ی اقتصادی در جهان شناخته شده است. زنده‌گی امروزی انسان‌ها در سراسر جهان، حجم وسیعی از جابه‌جایی و تحرک را به دنبال دارد که از طریق خودروها، کشتی‌ها، وسایل نقلیه ریلی و هواپیماها سپری می‌شود. برای حل مشکلات و مسایل ترافیکی، در گذشته این تصویر نادرست وجود داشت که صرفاً با ساخت راه‌ها و جاده‌های بیش‌تر می‌توان مشکلات را حل کرد. اما امروزه نادرست بودن این اندیشه پذیرفته شده است و همه در پی آن هستند تا با نوآوری‌های‌شان و بهره‌گیری از مدیریت نوین خدمات شهری، این مشکلات را حل کنند. برای رسیدن به شهر پایدار در عرصه حمل‌ونقل، لازم است برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری به صورت سیستمی مد نظر واقع شود. برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، در واقع فن نظام‌یافته‌ی از تجزیه و تحلیل عناصر حمل‌ونقل و ترافیک شهری خواهد بود. امروزه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی کاربردهای متعددی در گرایش‌های مهندسی ترابری پیدا کرده‌اند. با توجه به قابلیت‌ها و ماهیت این گونه سیستم‌ها در تمام جوامع پیش‌رفته برای برنامه‌ریزی‌های حمل‌ونقل، مدیریت بزرگ راه‌ها، شبکه‌های شهری، سازمان‌دهی و کنترل ترافیک از این تکنولوژی استفاده می‌شود. از جمله کاربردهای متنوع سیستم جغرافیایی یا GIS می‌توان به مکان‌یابی تاسیسات راه‌ها، مسیریابی بهینه، طراحی مسیر جاده‌ها، تهیه پروفایل طولی جاده‌ها، تعیین میزان خاک‌ریزی و خاک‌برداری در مسیرهای پیشنهادی، مدل‌سازی داده‌های ترافیک، مدیریت بزرگ‌راه‌ها و تحلیل تصادفات جاده‌ای اشاره کرد. گسترش شهرها، رشد جمعیت، مهاجرت بی‌رویه، رشد سریع ساخت‌وساز شهری و استفاده روزافزون از وسایط نقلیه، مدیریت کلان‌شهرها را مانند (شهر کابل، شهر هرات…) دچار مشکل ساخته است. یکی از ابزارهای کاربردی که امروزه در خدمت مدیریت و سازمان‌دهی شهرهای بزرگ می‌باشد، همانا GIS است. با توجه به قابلیت‌ها و ماهیت این گونه سیستم‌ها در تمام جوامع پیش‌رفته برای برنامه‌ریزی‌های حمل‌ونقل، مدیریت بزرگ راه‌ها، شبکه‌های شهری، سازمان‌دهی و کنترل ترافیک از این تکنولوژی استفاده می‌شود. در فناوری GIS توسط تلفیق اطلاعات مکانی تصادفات با اطلاعات پایگاه اطلاعاتی راه‌ها نظیر: نوع راه‌ها، شیب، تابلوهای راهنمایی، عرض مسیر و سایر پارامترهای موثر در روند سوانح جاده‌ای می‌توان تحلیل‌های اصولی انجام داد. هم‌چنین کنترل هوش‌مند ترافیک با به کارگیری سیستم موقعیت‌یاب جهانی به اختصار GPS رشد قابل ملاحظه‌ای کرده است. تلفیق هر دو سیستم GPS و GIS راه‌گشای بسیار موثری در روند اطلاع‌رسانی، مدیریت حمل‌ونقل و ترافیک جاده‌ای محسوب می‌گردد. با توجه به افزایش تعداد وسایط نقلیه و عدم کنترل بهینه ترافیک در مناطق شهری، علاوه بر افزایش زمان سفر، آلوده‌گی هوا از طریق اغلب وسایط نقلیه مشاهده می‌گردد. در مدیریت کارآمد شهری، برای داشتن اطلاعات دقیق، بهنگام و قابل دست‌رس با تلفیق فناوری GIS با سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل می‌توان جنبه‌های کاربردی متعددی را انتظار داشت. سامانه اطلاعات مکانی بر خلاف روش‌های سنتی قابلیت‌های فراوانی دارد، که یکی از مهم‌ترین این قابلیت‌ها امکان انجام تحلیل‌های توام داده‌های مکانی و غیرمکانی با فراهم آوردن امکان جمع‌آوری، تلفیق و تقسیم‌بندی اطلاعات مکانی و هم‌چنین ایجاد یک رابط کاربر بصری به منظور تفسیر و تحلیل اطلاعات گرافیکی، نقش مهمی در تسهیل کنترل ترافیک شهری را ایفا می‌کند. برخی از راه‌حل‌های مختلفی که می‌توانند جهت تعدیل وضعیت ترافیکی از دیدگاه شهری مورد استفاده قرار گیرند عبارت‌اند از:

استفاده از طرح‌های ممنوعیت ترافیکی چهارراهی‌ها (نظیر: یک‌طرفه کردن خیابان‌ها، اعمال ممنوعیت عبور انواع خاص از وسایل نقلیه)
سامان‌دهی وضعیت چهارراهی‌ها (شبیه‌سازی طرح ترافیک میادین، برنامه‌ریزی زیرگذرها و روگذرهای شهری)
عریض‌سازی برخی از خیابان‌ها در مجموعه شبکه راه‌های موجود شهری،
احداث مسیرهای جدید،

البته لازم به ذکر است که بدون توجه به مسایل اجتماعی و گسترش فرهنگ منطقی استفاده از وسایل نقلیه عمومی در کنار طرح سیاست‌گذاری‌های بلندمدت و میان‌مدت، هیچ راه‌حلی به تنهایی نمی‌‌تواند مشکلات ترافیکی یک شهر را برطرف کند. با این وجود، برخی از محققان معتقد اند، بهترین راه‌حل برای گریز از مشکلات ترافیکی و رسیدن به یک نسبت متعادل بین سطح خیابان‌ها و تعداد وسایل نقلیه، احداث خیابان‌های جدید و نیز عریض‌سازی خیابان‌های فعلی می‌باشد، که این‌گونه اقدامات معمولاً با تکیه بر طرح‌های جامع و تفصیلی شهری تهیه می‌شوند. امروزه، کاربرد «GIS» در زمینه‌ی مهندسی حمل‌ونقل به علت ماهیت فضایی داده‌های مرتبط و امکان اعمال انواع تحلیل‌های مکانی در سطح شبکه ترافیکی بیش از پیش اهمیت یافته است. در آینده، توسعه‌های فنی از قبیل توسعه سیستم‌های مدیریت اطلاعات، گرافیک کامپیوتری و تکامل سخت‌افزارهای کامپیوتری در کنار توسعه‌ی الگوریتم‌های جدید جهت یافتن کوتاه‌ترین مسیر، روش‌های جدید مسیریابی باعث گسترش کاربرد GIS در مقوله حمل‌ونقل خواهد گردید. نمونه‌های از کاربرد سامانه اطلاعات مکانی در صنعت حمل‌ونقل به قرار ذیل قابل طرح است:

کسب اطلاعات حجم ترافیک: برای ساخت مدل حمل‌ونقل و طرح توسعه معابر در شهرها، حجم تردد وسایل نقلیه همواره یکی از مهم‌ترین بخش داده‌های ورودی را تشکیل می‌دهد. با استفاده از سامانه‌ی اطلاعات مکانی می‌توان این اطلاعات را به شکل‌های مختلف با یک‌دیگر مقایسه کرد.

دریافت علایم راهنمایی: سامانه اطلاعات مکانی امکان مقایسه میان موقعیت و خصوصیات علائم ترافیکی در سطح شهر فراهم می‌آورد. هم‌چنین این سامانه می‌تواند با ایجاد ارتباط با سایر اطلاعات، مشخصات بسیار جزیی هر علامت ترافیکی را در اختیار کاربر قرار دهد.

جمع‌آوری آمار تصادفات: معمولاً در شهرها، اطلاعات مربوط به تصادفات توسط پلیس به کمک نرم‌افزارهای ویژه‌ای جمع‌آوری و نگهداری می‌گردد. در محیط «GIS»، این داده‌ها به یک محیط بانک اطلاعاتی، مانند MS Access وارد و به این ترتیب نقشه‌های مبنای حمل‌ونقل تولید می‌گردد.

افزایش ایمنی معابر: نمودار تصادفات منجر به فوت و جرح یا نمودار تصادفات وسایل نقلیه عابرین پیاده و دوچرخه‌سوار در دوره‌های زمانی خاص از موارد استفاده از سامانه‌های مذکور است.

سامانه‌های هوشمند کنترل ترافیک: با استفاده از نقشه‌های حجم تردد روزانه در معابر شهر، وضعیت عبور و مرور وسایل نقلیه قابل تشخیص است. با تحلیل این نوع داده‌ها می‌توان اطلاعات مفیدی چون میزان، نحوه و نقاط متراکم ترافیکی را تولید کرد. اکنون با توجه به اطلاعات به دست آمده می‌توان موقعیت‌های بهینه برای نصب سامانه‌های هوشمند کنترل ترافیک، دوربین‌ها و تابلوهای پیام متغیّر، به منظور مدیریت اصولی ترافیک برای نصب ابزارهای سامان‌دهی کرد.

زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی: با ایجاد ارتباط هم‌زمان میان سامانه‌های هوشمند شمارش وسایل در تقاطع‌ها، از طریق سیستم SCATS و ارتباط آن با پایگاه داده‌های GIS، فازبندی و زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی در تقاطع‌ها را می‌توان تنظیم کرد.

در کل، بهره‌گیری از سیستم GIS امکان سنجش فاکتورهای ترافیکی را به خوبی فراهم می‌آورَد، به گونه‌ای که می‌توان با استفاده از منابع قابل دست‌رسی اطلاعات موثق ترافیکی، جریان ارتباطات شهری را در حالت متعادل کنترل کرد. در افغانستان روزبه‌روز وضعیت ترافیک و حادثات با رشد شهرنشینی و افزایش وسایل حمل‌ونقل در حال افزایش است و در آینده می‌تواند خطر جدی برای کشور و جامعه باشد.

نوشته کاربرد سیستم جغرافیایی در ترافیک و حمل‌ونقل شهری اولین بار در هشت صبح. پدیدار شد.

This information was first published on https://8am.af/application-of-geographic-system-in-urban-traffic-and-transportation/